Serebrovasküler Hastalıklar: Belirtiler, Tedavi Yöntemleri ve Korunma Yolları

Serebrovasküler Hastalık Nedir?

Beyin, vücudun en önemli organlarından biridir ve fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için sürekli olarak oksijen ve şekere ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç, beyin damarları yoluyla taşınan kan akımı ile karşılanır. Ancak, bu damarlarda meydana gelen tıkanma beyine gelen kan akışında azalmaya yol açar. Bazen de beyin damarlarında yırtılma olur ve bu da beyin kanamasına zarar verir. Her iki durumda da beyin dokusu zarar görür. Beyin damarlarındaki sorun nedeni ile meydana gelen bu hastalığa genel anlamda serebrovasküler hastalık adı verilir. Bu hastalığa halk arasında "inme" denir. İnmenin etkileri, beynin hangi bölgesinin etkilendiğine bağlı olarak değişir; örneğin, görme merkezinin etkilenmesi durumunda görme kaybı, motor merkezinin etkilenmesi durumunda ise felç gibi belirtiler ortaya çıkabilir.

Serebrovasküler Hastalık Türleri

Serebrovasküler hastalıklar, iki ana gruba ayrılır: iskemik ve hemorajik. İnmelerin yaklaşık %85'i iskemiktir ve geri kalanı ise hemorajiktir. İskemik inmede damar tıkanır ve beyinde ilgili bölgeye kan gitmez ve beyin hasar görür. Hemorajik inmede ise damar yırtılarak beyin kanaması oluşur ve bu da beyine hasar verir.

İskemik Serebrovasküler Hastalık

İskemik serebrovasküler hastalık, beynin kan akımını sağlayan damarlarda tıkanma sonucunda oluşan bir durumdur. Bu, en yaygın inme türüdür. İskemik inmelerin en sık görülen nedeni  hipertansiyondur. Bunun dışında ateroskleroz, diyabet, sigara, obezite, kalp ritim bozukluğu (örneğin atriyal fibrilasyon) ve uyuşturucu kullanımı da inme için ciddi bir risk faktörüdür. Ateroskleroz, kan hücreleri, yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer maddelerin birikimi sonucu damarların daralması ile karakterizedir. Ani bir kan pıhtılaşması da bu durumu tetikleyerek iskemik inmeye neden olabilir. İnme genç yaşta da görülebilir. Daha genç yaşta inmeye sebep olabilecek hastalıklar arasında pıhtılaşma bozuklukları, şah damarı diseksiyonu ve uyuşturucu madde kullanımı bulunmaktadır. İskemik inmelerin %20’sinden laküner inme adlı türü sorumludur. Laküner inmeler iskemik inmelerin yaklaşık %20'sini oluşturur. Bu tarz inmede beyindeki orta serebral arter, vertebral arter, baziler arter veya lentikülostriat adı verilen küçük damarların tıkanmasından kaynaklanır. Laküner inmelerin nedenleri arasında mikroemboli (çok küçük boyutta pıhtı atması), vaskülit (damar iltihaplanması), hipertansiyon nedeni ile gelişen damardaki fibrinoid nekroz, damarlarda amiloid adlı maddenin birikmesi nedeni ile oluşan amiloid anjiyopati ve arterioskleroz (damar kireçlenmesi) bulunur.

Hemorajik Serebrovasküler Hastalık

Hemorajik serebrovasküler hastalık ise beynin besleyici damarlarının yırtılması sonucu ortaya çıkar. İskemik inmeye kıyasla daha seyrek görülmesine rağmen, daha ölümcül olabilir. Beyinde zayıflamış bir kan damarı yırtıldığında meydana gelen bu durum, genellikle ani tansiyon yükselmeleri nedeniyle oluşur. Hemorajik inme sebepleri arasında hipertansiyon, anevrizma (beyin damarında baloncuk) yıtrılması, beyinde damar yumağı (arteriovenöz malformasyon), beyinde toplar damar yumağı (venöz anjiyom), uyuşturucu kullanma, vücuttaki kanserin beyine metastaz yapması ve damarların amiloid adlı madde birikmesi nedeni ile yapısının bozulması (amiloid anjiyopati) bulunmaktadır.

Serebrovasküler Hastalıkların Yaygınlığı ve Nedenleri

Serebrovasküler hastalıklar, dünya genelinde beşinci en yaygın ölüm nedenidir ve sakatlık oluşturma açısından birinci sıradadır. Yaş, serebrovasküler hastalıklar için önemli bir risk faktörüdür; bu hastalıkların yüzde 75'i 65 yaş üstü bireylerde görülmektedir.

Hipertansiyon

Hipertansiyon, tüm inme türleri için birincil risk faktörüdür. Beyin damar yapısını bozarak hem iskemik hem de hemorajik inmeye neden olabilir.

Diyabet

Diyabet de damarların yapısını bozarak damar içinde pıhtılaşmaya ve iskemik inmeye yol açabilir. Kontrol altına alınmayan kan şekeri seviyeleri, damarların duvarlarında hasara ve zayıflamaya neden olarak inme riskini artırır.

Kalp Hastalıkları

Kalp ritim bozuklukları, romatizmal kalp hastalıkları, kalp enfeksiyonları, geçirilmiş kalp krizi vb. kalp hastalıkları olması durumunda kanın akış hızında düzensizlikler oluşur ve bu durumda damar içinde meydana gelen pıhtılar iskemik inme için ciddi risk faktörleri arasındadır.

Hiperlipidemi

Yüksek kolesterol ve trigliserid seviyeleri, damarların plaklar oluşarak daralmasına neden olarak inme riskini artırır. Özellikle kötü kolesterol (LDL) seviyelerinin yüksekliği, ateroskleroz gelişimine ve dolayısıyla inme riskinin artmasına yol açar.

Sigara ve Alkol Kullanımı

Sigara içmek, kan pıhtılaşma faktörlerini artırarak inme riskini yükseltir. Alkol kullanımı ise kan basıncını ve trigliserid seviyelerini artırarak hem iskemik hem de hemorajik inmeye neden olabilir.

Obezite ve Fiziksel İnaktivite

Obezite, hipertansiyon, diyabet ve kalp hastalıkları gibi durumlara zemin hazırlayarak inme riskini artırır. Fiziksel aktivitenin azlığı da inme risk faktörlerini artırır.

Serebrovasküler Hastalık Belirtileri

Serebrovasküler hastalığın belirtileri, beynin hangi bölgesinin etkilendiğine bağlı olarak değişir. İşte yaygın belirtiler:

• Konuşma Bozuklukları: Peltek konuşma, sarhoş gibi konuşma, konuşamama veya konuşulanı anlamada zorluk.
• Görme Bozuklukları: Tam görme kaybı, yarım görme kaybı (hemianopsi), çeyrek görme kaybı (kadranopsi), çift görme veya bulanık görme.
• Felç: Tam veya kısmi felç, genellikle vücudun bir tarafında.
• Duyusal Kaybı: Vücudun bir yarısında duyusal kayıplar.
• Baş Ağrısı: Özellikle aniden başlayan ve şiddetli baş ağrıları.
• Baş Dönmesi ve Denge Kayıpları: Özellikle ayakta durmada zorluk.
• Bilinç Kaybı: Uykuya meyil, kısmi bilinç kaybı, tam bilinç kaybı (koma)

İnme Nasıl Anlaşılır?

Yukarıdaki inme belirtilerine sahip olan birisi hızlıca acile götürülmelidir. Hasta zamanla yarışmaktadır çünkü ne kadar erken müdahale edilirse felç risk o kadar azalır. Bu yüzden, inme belirtilerini tanımak ve acilen tıbbi yardım almak son derece önemlidir. İnme geçiren bir hastadan detaylı bir sağlık öyküsü alınmalı ve kullandığı ilaçlar (özellikle kan sulandırıcılar) dikkatle değerlendirilmelidir. Nörolojik muayene ve laboratuvar testleri ile birlikte, beyin BT, beyin MR ve diğer görüntüleme teknikleri kullanılarak inme tanısı doğrulanabilir. Ne kadar erken tanı konulur ve tedaviye başlanırsa, meydana gelecek hasar o kadar az olacaktır. İnmeyi en duyarlı şekilde tespit eden tetkik difüzyon MR görüntülemedir.

Serebrovasküler Hastalık Tedavisi

Serebrovasküler hastalıkların tedavisi, inmenin türüne, hastanın genel durumuna ve ciddiyetine bağlı olarak değişir.

İskemik İnme Tedavisi

İskemik inmelerde, pıhtılaşmayı önleyici tedavi yöntemleri kullanılır. İnmenin başlangıcından sonraki ilk 4,5 saat içinde hastaneye başvuran hastalarda, pıhtı eritici ilaçlar kullanılarak tam iyileşme sağlanabilir. İlk 6 saat içinde ise anjiyografi yapılarak tıkalı damar açılabilir. Ancak, bu tedavi yöntemleri kanama komplikasyonu gibi riskler taşıyabilir.

Hemorajik İnme Tedavisi

Hemorajik inmelerde tedavi, kanamanın hacmi ve yeri göz önünde bulundurularak belirlenir. Hipertansiyona bağlı kanamalarda, tansiyon kontrolü önemlidir. Cerrahi müdahale, anevrizma veya arteriovenöz malformasyona bağlı kanamalar için gerekli olabilir. Anevrizma ya da arteriyovenöz malformasyon olmasa bile eğer kanama miktarı beyine ciddi düzeyde baskı yapıyorsa yine hasta ameliyat edilmelidir.

İnmeden Korunma Yolları

İnme riskini azaltmak için yaşam tarzında bazı değişiklikler yapmak son derece önemlidir. Sigara-alkol-uyuşturucu gibi zararlı maddelerden uzak durma, karbonhidrattan fakir ve doğal beslenme, hazır ve paketlenmiş gıdalardan uzak durma, fazla kiloları verme, tuz ve doymuş yağ alımını azaltma, düzenli egzersiz yapma gibi önlemler inme riskini azaltabilir. Ayrıca, hipertansiyon, diyabet ve hiperkolesterolemi gibi durumların düzenli olarak doktor kontrolünde tedavi edilmesi gereklidir.

İnmeden Sonra Yapılması Gerekenler

İnme geçiren hastalar, genellikle ilk günlerden itibaren fizik tedavi programına alınmalıdır. Felçli uzuvlarda pasif ve aktif fizik hareketler uygulanarak eklem yerlerinde donmaların önüne geçilir. Hastanın tedaviye aktif katılımı ve moral desteği, iyileşme sürecini olumlu yönde etkiler. Ayrıca, hastanın düzenli olarak izlenmesi ve gerektiğinde ilaçların yeniden düzenlenmesi için doktor kontrolü önemlidir.

Serebrovasküler hastalıklar, ciddi ve hayatı tehdit eden durumlardır, ancak erken tanı ve uygun tedavi ile inmenin etkileri minimize edilebilir. Yaşam tarzında yapılacak değişiklikler ve düzenli doktor kontrolleri, inme riskini önemli ölçüde azaltabilir. Serebrovasküler hastalıklardan korunmak ve etkilerini en aza indirmek için erken tanı ve tedavi şarttır.

Sıkça Sorulan Sorular (FAQs)

Serebrovasküler hastalık nedir ve nasıl oluşur?

Serebrovasküler hastalık, beyin damarlarının tıkanması veya yırtılması sonucu meydana gelen beyin dokusu hasarıdır. Bu durum, beyne yeterli kan akışının sağlanamaması nedeniyle oluşur ve bu da inme olarak bilinir.

İskemik ve hemorajik inme arasındaki fark nedir?

İskemik inme, beyindeki damarların tıkanması sonucu oluşur ve en yaygın inme türüdür. Hemorajik inme ise beyin damarlarının yırtılması sonucu meydana gelir ve daha ölümcül olabilir.

İnme belirtileri nelerdir?

İnme belirtileri arasında konuşma bozuklukları, görme kaybı, felç, baş dönmesi, baş ağrısı ve hafıza problemleri yer alır. Buna ilave olarak bilinç bozulması ve koma da görülebilir. 

İnme nasıl teşhis edilir?

İnme teşhisi, nörolojik muayene, laboratuvar testleri ve beyin BT veya MR gibi görüntüleme teknikleri ile konulur. Erken teşhis, tedavi sürecinde hayati öneme sahiptir.

İskemik inme nasıl tedavi edilir?

İskemik inmenin tedavisinde, pıhtı eritici ilaçlar kullanılır. Tedaviye, inmenin başlangıcından sonraki ilk 4,5-6 saat içinde başlanırsa, tam iyileşme sağlanabilir.

Hemorajik inme nasıl tedavi edilir?

Hemorajik inmelerin tedavisinde, kanamanın hacmine ve yerine bağlı olarak cerrahi müdahale gerekebilir. Tansiyon kontrolü de bu süreçte çok önemlidir.

İnmeden korunmak için neler yapılabilir?

İnme riskini azaltmak için sigara-alkol-uyuşturucu gibi zararlı maddelerden uzak durma, karbonhidrattan fakir ve doğal beslenme, hazır ve paketlenmiş gıdalardan uzak durma, fazla kiloları verme, tuz ve doymuş yağ alımını azaltma, düzenli egzersiz yapma gibi önlemler inme riskini azaltabilir. Ayrıca, hipertansiyon, diyabet ve hiperkolesterolemi gibi durumların düzenli olarak doktor kontrolünde tedavi edilmesi gereklidir.

İnme geçiren hastalar için fizik tedavi ne zaman başlamalıdır?

İnme geçiren hastalar, mümkün olan en kısa sürede fizik tedavi programına alınmalıdır. İlk 6 ay, iyileşme sürecinde en kritik dönemdir.

İnmeden sonra tamamen iyileşmek mümkün mü?

Bazı hastalarda inme belirtileri tamamen düzelebilir, ancak bu süreç hastadan hastaya değişiklik gösterir. Erken tedavi ve rehabilitasyon, iyileşme sürecinde önemli bir rol oynar.